فیلسوفان در باب حمام چه می‌گویند؟

فیلسوفان در باب حمام چه می‌گویند؟

مت کوورتراپ

مترجم: پارسا مشایخی فرد

«آهنگ‌های بیشتر درباره ساختمان‌ها و غذا» عنوان آلبومی از گروه راک تاکینگ هدز^۱ در سال ۱۹۷۸ بود. این آلبوم درباره چیزهایی بود که ستاره‌های راک معمولاً در مورد آن‌ها نمی‌خوانند. آهنگ‌های پاپ بیشتر در مورد دگرگونی حالات عشق هستند؛ البته آهنگ‌هایی مانندhit Cleaning Windows^۲ از ون موریسون جزو موارد عجیب در این سبک به حساب می‌آیند.

از این سو نیز فیلسوفان بر موضوعاتی همچون معرفت‌شناسی^۳ متافیزیک^۴ و مسائلی همچون معنای زندگی تمرکز ریزبینانه‌ای دارند. اما گاهی اوقات ذهن‌های بزرگ از بستر خود دور می‌شوند و دربارۀ مسائل دیگری نیز مانند ساختمان‌ها^۵ که هایدگر آن را توضیح می‌‌دهد، غذا (هابز)، آب گوجه‌فرنگی^۶ (رابرت نوزیک)، و آب‎‌وهوا (لوکرتیوس و ارسطو) می‌نویسند. این مجموعه از نوشتارهای کوتاه نیز دربارۀ این مضامین ناآشناست؛ در باب مسائلی که فلاسفه کمتر درباب آن نوشته‌اند اما گویا مورد توجهشان بوده است^۷.

روزی ارشمیدس عبارت معروف «اورکا»^۸! را فریاد زد. همۀ ما معنای آن را می‌دانیم، و همچنین ممکن است به یاد داشته باشیم که او زمانی متعجب شد که در حال قدم‌گذاشتن در حمام بود و دریافت که حجم آب جابه‌جا شده باید برابر با حجم بخشی از بدنش باشد که زیر آب‌رفته است. ممکن است بسیاری از مردم، ارشمیدس را بیشتر به‌عنوان یک ریاضی‌دان بشناسند – اما ازآنجایی‌که او در فهرست مونتی پایتون^۹(تیم فوتبال فیلسوفان یونانی که در برابر فیلسوفان آلمانی بازی می‌کنند) گنجانده شده است، می‌توانیم استثنا قائل شویم و او را از فیلسوفان بدانیم.

درهرصورت، بسیاری از فیلسوفان مشتاقِ پاکیزگی هستند. لودویگ ویتگنشتاین در یادداشت‌های خود که اخیراً منتشر شده، بازدیدهای عصرگاهیش از حمام‌های کراکوف^۱۰ را ثبت کرده است. او اضافه می‌کند که: «وضعیت اخلاقی من، بسیار از احوال عید پاک دور است»^۱۱. شاید باید در اینباره حدس و گمان را به‌کنار بگذاریم و با سکوت، تفکر درباب گزارۀ فوق را به اندیشۀ آن مرد بزرگ واگذاریم^۱۲.

اندیشه درباب استحمام، در مواردی دیگر، اندکی برای برخی از فیلسوفان مستقیم‌تر بود. سیمون دوبووار دراین راستا می‌نویسد: «عصرها که به حمام می‌روم، به‌ نظرم یکی از آرامش‌بخش‌ترین کارهای دنیا را انجام میدهم»^۱۳. مطمئنم که تمامی شما در حین حمام کردن ایده‌های عجیب و بی‌نظیری به‌ فکرتان رسیده است. اینطور نیست؟ هرچند من در حال حاضر آماری قابل‌دفاع دربارۀ تعدد ایده‌های ناب حمامی شما ندارم. شوپنهاور یکی دیگر از فیلسوفان طرفدار آب تنی کردن و حمام بود. او در این باب اشاره کرده بود که: «آنچه لازم است… تنها حمام آب سرد است»، زیرا این امر می‌تواند «گردش خون و ذات پرشور آدمی را آرام کند»^۱۴.

حمام‌ها تعداد کمی از ذهن‌های بزرگ را به تأمل عمیق یا تفکر در مورد پوچ بودن چیزها واداشته است. برتراند راسل از دیدن کسانی که گمان می‌کردند: «خدا یک تصویر نامتناهی و خارق‌العاده است که می‌تواند از میان دیوارهای حمام آنان را ببینند، حتی اگر پس از استحام لباس بر تن داشته باشند، زیرا بدن آدمی از خداوندگار در هیچ موقعیتی پنهان نیست»^۱۵ متحیر بود.

یونانی‌ها و رومی‌ها به حمام‌های عمومی^۱۶ علاقه داشتند، اما استثناهایی هم وجود داشت. برای مثال، فیلسوف رواقی اپیکتتوس^۱۷، در مورد شیرجه‌زدن به داخل حمام چندان نظر مثبتی نداشت. او نگرانِ: «پاشیدن آب، ازدحام، سرزنش و دزدی» بود. او در طول زندگی خود وسوسه شد تا به حمام نرود، اما در مفهوم استحمام عمیق‌تر شد و رویکردی کاملاً رواقیانه اتخاذ کرد و به خوانندگانش نصیحت‌وارانه گفت:

«اگر صریحاً بگویید که قصد استحمام دارید و می‌خواهید اراده‌ۀ خویش را مطابق با طبیعت نگه دارید، پیوسته‌ درگیر این فعالیت می‌شوید و برای هر کنشی به‌اشتباه همین بهانه را می‌آورید. اما اگر مانعی در حمام‌کردن به وجود آمد، به‌راحتی بگویید من نه‌تنها این را می‌خواستم، بلکه قصد دارم تا اراده‌ام را مطابق با طبیعت نگه دارم و اگر از آنچه پیش می‌آید آزرده‌خاطر گردم، آن را از درون وجود خود پاک می‌کنم، چراکه این مسئله امری طبیعی و اساسی است».^۱۸

هانا آرنت که در مورد (تقریباً) موضوعی مشابه می‌نوشت، چندان نگران آشفتگی‌های حال آدمی در حمام‌ نبود و ترجیح می‌داد به خاطرات خوش آن بپردازد. او به یکی از دوستانش نوشت: «باز هم بابت روغن حمام ازت ممنونم» و «بیایید این عصر باشکوه را به‌خاطر بسپاریم».^۱۹

مطمئناً حمام کردن و پاکیزگی می‌تواند به آرامشی بی‌بدیل منجر شود. فریدریش ویلهلم هگل به همین دلیل مصری‌ها را به‌خاطر «شستشو و استحام بسیار» تحسین می‌کرد که به گفته وی، این امر به‌شرط صلح پایدار اشاره می‌کند.^۲۰

#جستار_فلسفی #جستار_کوتاه_فلسفی #کوتاه_فلسفیدن