فیلسوفان در باب جنگ چه می‌گویند؟
مت کوورتراپ
مترجم: پارسا مشایخی فرد
«آهنگ‌های بیشتر درباره ساختمان‌ها و غذا» عنوان آلبومی از گروه راک تاکینگ هدز۱Talking Heads در سال ۱۹۷۸ بود. این آلبوم درباره چیزهایی بود که ستاره‌های راک معمولاً در مورد آنها نمی‌خوانند. آهنگ‌های پاپ بیشتر در مورد دگرگونی حالات عشق هستند؛ البته آهنگ‌هایی مانند قطعۀ معروف گروه رز رویس، «Car Wash»، جزو موارد استثنا هستند.
از این سو نیز فیلسوفان بر موضوعاتی همچون معرفت‌شناسی۲epistemology، متافیزیک۳metaphysics و مسائلی همچون معنای زندگی تمرکز ریزبینانه‌ای دارند. اما گاهی اوقات ذهن‌های بزرگ از بستر خود دور می‌شوند و دربارۀ مسائل دیگری نیز مانند ساختمان‌ها۴ تفکر مسکن ساختمانی – Building Dwelling Thinkin که هایدگر آن را توضیح میدهد، غذا (هابز)، آب گوجه‌فرنگی۵ همانطور که رابرت نوزیک می‌‌گوید، اگر آب گوجه فرنگی خود را در اقیانوس مخلوط کنید، به سادگی آب گوجه خود را از دست خواهید داد. چراکه شما برای مالکیت اقیانوس نیامده‌اید. (Nozick 1974, 175) (رابرت نوزیک)، و آبوهوا (لوکرتیوس و ارسطو) می‌نویسند. این مجموعه از نوشتارهای کوتاه نیز دربارۀ این مضامین ناآشناست؛ در باب مسائلی که فلاسفه کمتر درباب آن نوشته‌اند اما گویا مورد توجهشان بوده است۶این مجموعه، به‌صورت اختصاصی، هم‌زمان با پخش جهانی، در پراکسیس منتشر می‌شود..
پس از اینکه دومای۷دوما، نام پارلمان کشور روسیه تزاری است. این پارلمان در بازه زمانی میان واژگونی تزارها تا بر سر کار آمدن لنین آغاز به کار کرد. بازگشایی آن به فروپاشی شوروی در آن کشور بازمی‌گردد. امروزه نمایندگان «دومای دولتی» بر اساس رأی شهروندان فدراسیون روسیه به مدت ۵ سال انتخاب می‌شوند. واژۀ دوما در ادبیات روسی به معنای فکر کردن است. روسیه کلمه‌ی «جنگ» را درباره‌ی تهاجم به اوکراین ممنوع کرد، در متنی که در رسانه‌های اجتماعی منتشر شد، با زبانی طنز به اثر محبوب تالستوی واکنشی نشان داده شد: «من می‌خواهم عملیات ویژه‌ی نظامی و صلح لئو تالستوی را بخوانم». مطمئناً حماسه‌ی بزرگ تالستوی در مورد تهاجم فرانسه به روسیه در سال ۱۸۱۲ منبعی غنی برای کسانی است که می‌خواهند ماهیت وحشتناک درگیری مسلحانه را از طریق ادبیات درک کنند. هرچند این فقط وظیفه‌ی ادیبان نیست و فیلسوفان نیز وحشت‌های جنگی را بررسی و تحلیل کرده‌اند.
نیچه که همیشه از کودکان وحشت‌زده‌ی فلسفه و شخصیتی عجیب در میان متفکران بود، به دنبال یافتن چیزی مثبت در ویرانی‌های بیهوده‌ی انسانی می‌گشت و به قول معروف در کتاب خود، غروب بت‌ها نوشت: «از درس‌هایِ جنگِ زندگی: آن‌چه مرا از پای درنیندازد قوی‌تر-ام می‌سازد»۸غروب بت‌ها – نکته‌پردازی‌ها و خَدَنگ‌اندازی‌ها – پاراگراف ۸ – ترجمۀ داریوش آشوری.
اکثر فیلسوفان از جنگ انتقاد می‌کنند. سون تزو۹سون‌تزو (زاده ۵۴۴، مرگ ۴۹۶ – پیش از میلاد) نویسنده چینی کتاب هنر رزم بود. این کتاب چینی باستانی اثر بسیاری بر فن جنگ گذارد. او همچنین یکی از نخستین واقع‌گرایان در نگره رابطه‌های فرا میهنی بود. در کتابش، هنر جنگ۱۰ The Art of War، می‌نویسد: «هیچ نمونه‌ای وجود ندارد که در آن ملتی از جنگی طولانی، سود برده باشد.» چند هزار سال بعد، ژان ژاک روسو۱۱۱۷۱۲-۱۷۷۸ عواقب نبرد را به گونه‌ای توصیف می‌کند که نشان میدهد همه‌چیز با افروخته شدن شعله‌ی جنگ، تغییر می‌کند: «من آتش و شعله‌هایش را می‌بینم. روستایی متروک، در میان روستاهای غارت شده. من شاهد صحنه‌ای قتل‌آمیز هستم. ده هزار مرد سلاخی گشته‌اند و جنازه‌هایشان رو یکدیگر انباشته شده. تنِ بی‌جان آنان لگدمان می‌شود. همه جا منظره‌ی مرگ و عذاب به‌چشم می‌خورد»۱۲The State of War, p.609. عجیب است اما، این صحنه از جنگ هفت ساله۱۳ ۱۷۵۶-۱۷۶۳ | جنگ هفت‌ساله یک درگیری نظامی بزرگ بود که بین سال‌های ۱۷۵۶ تا ۱۷۶۳ میلادی بین قدرت‌های بزرگ آن زمان رخ داد و آمریکای شمالی، کارائیب، مرکزی، اروپا، ساحل غربی آفریقا، هند و فیلیپین را تحت تأثیر قرار داد. به همان اندازه برای کیف در سال ۲۰۲۲ صدق می‌کند. اما از سویی دیگر، نیکولو ماکیاولی۱۴۱۴۷۰-۱۵۲۷ کمتر وحشتی از جنگ داشت و صرفاً به‌گونه‌ای مختصرتر بیان کرد که: «جنگ، دزدها را به وجود می‌آورد و صلح، آنها را به دار می‌آویزد.»۱۵ The Art of War, p.492 با این‌حال از چنین دیدگاه‌هایی، هرمقدار صریح یا مبهم، نتیجه می‌شود که اکثر فیلسوفان مشتاقِ برقراری صلح به هر قیمتی هستند. اما چگونه؟
توماس هابز (۱۵۸۸-۱۶۷۹) درباره‌ی «جنگ هر انسانی علیه هر انسانی»۱۶Warre of every man against every man نوشته است۱۷ Leviathan, p.67، و چاره‌ی آن‌را این می‌داند که: «هنر صلح‌ورزی، مردم را به اطاعت از یک قدرت مشترک تشویق می‌کند.» – قدرتی که او آن را «لویاتان»۱۸لویاتان بزرگ‌ترین و نخستین اثر فلسفه‌ی سیاسی و اولین شرح جامع درباره‌ی دولت مدرن و ویژگی‌ها و کارکردهای آن است. هابز در لویاتان با بهره‌برداری از تمثیل‌های ابزاروار و اندام‌وار، دولت را همچون انسان مصنوعی قلمداد می‌کند که ممکن است دچار انواع بیماری‌ها شود و در همین جهت یکی از علایق اصلی هابز تشریح کالبد دولت و بیماری‌های آن است. نامیده است.
دیگر فیلسوفان نیز به این موضوعِ به‌خصوص هرکدام از جایگاه ویژۀ خود نگاه کرده‌اند. امانوئل کانت۱۹۱۷۲۴-۱۸۰۴ قبل از اینکه این اصطلاح به طور کلی استفاده شود، یک لیبرال بود و معتقد بود که: «روح تجارت نمی‌تواند با جنگ همزیستی کند.»۲۰Perpetual Peace, p.65 اما او همچنین اظهار داشت که دموکراسی‌ها کمتر به جنگ می‌روند، زیرا: «اگر برای تصمیم‌گیری در مورد اعلام جنگ، رضایت شهروندان لازم باشد، هیچ چیز طبیعی‌تر از این نیست که آنها در شروع چنین بازی ضعیفی بسیار محتاط خواهند بود.»۲۱همان – ص.۷۵
متأسفانه، در بیشتر تاریخ ما شاهد جنگ بوده‌ایم. همانطور که هگل۲۲۱۷۷۰-۱۸۳۱ مشاهده کرد: «دوره‌های صلح، صفحات خالی کتاب‌های تاریخ هستند»۲۳The Philosophy of History, p.55. شاید باید از خواننده‌ی سبک فولک، پیت سیگر۲۴ Pete Seeger نقل کنیم که: «همه‌ی گل‌ها کجا رفته‌اند؟»۲۵?Where have all the Flowers Gone و از جنگ‌افروزان جهان بپرسیم: «چه زمانی یاد خواهید گرفت؟ بلاخره کی متوجه خواهید شد؟»
#جستار_فلسفی #جستار_کوتاه_فلسفی #کوتاه_فلسفیدن
About Author
